Zeka ve Zeka Türleri

‘Yıllardır denizi tarif ediyoruz.

Yüzmeyi bilen, gösteren yok.

Acıktıkça balık veriyoruz.

Tutmayı bilen, gösteren yok.’

 

Eğitime yeni bir yaklaşım getiren çoklu zeka kuramı , Harward Üniversitesi öğretim üyelerinden Howard Gardner tarafından 1983 yılında geliştirilmiştir. Günümüzde eğitim ve psikoloji alanındaki gelişmelerle birlikte bireylerin neler yapabildiğinden çok, neler yapabileceği düşünülmelidir. Çoklu zeka kuramı da bu amaçla yeni pedagojik yöntemlerin düşünülmesi için ortaya atılmıştır.

Gardner, zekayı “içinde yaşanılan toplumda faydalı bir şeyler yapabilme kapasitesi; her insanda kendine özgü bulunan yetenek ve beceriler bütünü” olarak tanımlamaktadır.

“Her öğrenci zeka yapısı ve öğrenme yöntemi açısından diğerinden farklıdır. Kimi sadece dinlemekle; kimi öğrenme sürecinin içinde yer almakla; kimi de araştırıp, düşünüp çözümlemek gibi farklı yöntemlerle anlar”

 SÖZEL – DİL ZEKASI

Bu türdeki zeka, bir insanın kendi dilini, gramer yapısına, sözcük dizimine, kavram telaffuzuna ve sözcüklerin anlamına uygun olarak büyük bir ustalık ve beceri ile kullanmayı gerektirir. Sözel-dil zekasına sahip insanlar, kendi anadilleri yanında başka bir dilde de kendi düşünce ve duygularını etkili bir şekilde ifade eme kabiliyetine sahiptirler. Bu zekası kuvvetli olan bir öğrenci;

·         Diğer öğrencilerden daha iyi yazar.

·         Uzun hikayeler ve fıkralar anlatır.

·         İsimler, yerler ve tarihler ile ilgili iyi bir hafızaya sahiptir.

·         Sözcükleri anlamlarına uygun bir biçimde kullanır.

·         Yaşına göre iyi bir kelime haznesine sahiptir.

·         Başkalarıyla yüksek düzeyde sözel iletişime girer.

·         Tekerlemeleri, anlamsız ritimleri ve sözcük oyunlarını sever.

·         Okumayı sever.

·         Dinleme becerisi yüksektir; dinleyerek daha iyi öğrenir.

·         İyi bir hafızası vardır

 MANTIKSAL – MATEMATİKSEL ZEKA

Bu tür zekaya sahip olan insanlar, mantık kurallarına ve benzerliklerine, neden-sonuç ilişkilerine ve bunlara benzer soyut işlemlere karşı çok hassas ve duyarlıdırlar. Bu kişiler kategorilere veya sınıflara ayırarak, genelleme yaparak, hesaplayarak, mantık yürüterek ve soyut ilişkiler üzerinde çalışarak iyi şekilde öğrenirler. Mantıksal – matematiksel zekası kuvvetli bir öğrenci ;

·         Olayların oluşumu ve işleyişi hakkında çok soru sorar.

·         Soyut ve kavramsal düşünebilir.

·         Bilgiler arasında bağlantılar kurar.

·         Güçlü bir muhakemesi vardır.

·         Satranç ve briç gibi oyunları oynamaktan zevk alır.

·         Matematiksel problemleri kafasında kolayca ve çabucak çözer.

·         Matematik dersini sever.

·         Matematiksel hesaplama oyunlarını ilginç bulur.

·         Mantıksal bulmacaları çözmeyi ve satranç veya dama gibi stratejik oyunları oynamayı sever.

·         Olayları ve nesneleri kategorilere ayırmayı veya onları hiyerarşik olarak düzenlemeyi sever.

·         Yüksek düzeyde bilişsel düşünme becerisi içeren deneylere katılmayı sever.

·         Yaşıtlarına kıyasla soyut düşünebilme ve sebep-sonuç ilişkisi kurabilme kabiliyetleri çok iyi gelişmiştir.

 

   GÖRSEL – UZAYSAL ZEKA

Bu tür zeka alanı, bir bireyin objektif olarak gözlemleme veya görsel ve uzaysal fikirleri grafiksel olarak sergileme kabiliyetlerini içerir. Bu zekaya sahip olan insanlar, renge, çizgiye, şekle, biçime, uzaya ve bu olgular arasındaki ilişkilere karşı aşırı duyarlıdırlar. Bu kişiler varlıkları veya olguları görselleştirerek veya renklerle ve resimlerle çalışarak en iyi şekilde öğrenirler. Bu zekası kuvvetli olan bir öğrenci;

·         Haritaları, çizelgeleri ve diyagramları yazılı materyallerden daha kolay okur.

·         Sanat içerikli etkinlikleri sever.

·         Arkadaşlarına oranla daha çok hayal kurar.

·         Yaşına göre yüksek düzeyde beceri gerektiren figürleri ve resimleri çizer.

·         Filmleri, slaytları ve diğer görsel sunuları izlemeyi tercih eder.

·         Bulmaca çözmekten hoşlanır.

·         Renklere karşı çok duyarlıdır.

·         Resimli yayınlardan daha çok hoşlanır.

·         Elinde bulunan materyallere bir şeyler çizer.

·         Daha önce gittiği yerleri kolay hatırlar.

·         Yaşına göre ilginç üç boyutlu yapılar veya modeller oluşturur.

·         kurken kelimelere oranla resimlerden daha çok öğrenir.

·         Varlıkların görsel imgelerini çok iyi çizer.

 MÜZİKSEL – RİTMİK ZEKA

Bu zeka türü ile bir kişinin bir müzik parçasındaki ritme, akustik düzene, melodiye, müzikteki iniş ve çıkışlara, müzik aletlerine ve çevreden gelen seslere olan duyarlılığı kastedilir. Bu zeka türündeki bireyler en iyi ritim, melodi ve müzikle öğrenirler. Bu zekası kuvvetli olan bir öğrenci ;

·         Şarkıların melodilerini çok iyi hatırlar.

·         Güzel şarkı söyleyebilme sesine ve yeteneğine sahiptir.

·         Bir şarkının makamını, notalarını, eslerini ayırdedebilir.

·         Öğrendiği şarkıları paylaşmak ister.

·         Herhangi bir müzik aletini çok iyi çalar ya da bunun eğitimini almak ister.

·         Konuşurken veya hareket ederken elleri ve ayakları ile ritim tutar.

·         Farkına varmadan kendi kendine mırıldanır.

·         Ders çalışırken farkında olmadan masaya vurarak ritim tutar.

·         Çevresindeki seslere duyarlıdır.

·         Bir şarkı duyduğunda farkında olmadan ona eşlik eder.

·         Müzik çalan bir ortamda daha verimli çalışır.

   BEDENSEL – KİNESTETİK ZEKA

Bu tür zeka alanı, koordinasyon, denge, güç, esneklik ve hız gibi bazı fiziksel özelliklerin yanısıra, dokunsak nitelikteki bazı becerileri de içermektedir. Bu zeka türüne sahip bireyler, yaparak-yaşayarak, dokunarak ve hareket ederek en iyi şekilde öğrenirler. Bedensel – kinestetik zekası kuvvetli olan bir öğrenci ;

·         Duygularını belirgin olarak vücut diliyle ifade eder.

·         El becerileri iyidir.

·         İnsanlara, canlı ve cansız varlıklara dokunmaktan hoşlanır.

·         Bir veya birden fazla sportif faaliyetlerde başarılıdır.

·         Bir yerde uzun süre kaldığında hareket etmeye, kımıldamaya ihtiyaç duyar

 

KİŞİLERARASI – SOSYAL ZEKA

Bu zeka türü ile bir insanın diğer insanlardaki yüz ifadelerine, seslere ve mimiklere olan duyarlılığı ve diğer insanlardaki farklı özelliklerin farkına vararak onları en iyi şekilde analiz etme , yorumlama ve değerlendirme kabiliyeti kastedilir. Sosyal zekası güçlü olan bir öğrencinin bazı özellikleri şunlardır.

·         Arkadaşlarıyla ya da akranlarıyla sosyalleşmeyi çok sever.

·         Grup içerisinde doğal bir lider görünümündedir.

·         Problemi olan arkadaşlarına her zaman yardım eder.

·         Dışarıda iken kendi başının çaresine bakabilir.

·         Başkaları ile birlikte ders çalışmayı veya oyun oynamayı çok sever.

·         En az iki veya üç yakın arkadaşı vardır ve onları sık sık arar.

·         Başkaları daima onunla birlikte olmak ister.

·         Başkalarına selam verir, onların hatırlarını sorar ve onları önemser.

·         Empati yeteneği çok iyi gelişmiştir.

·         Bir şeyi başkalarıyla işbirliği yaparak, onlarla paylaşarak ve öğreterek öğrenmeyi sever.

 İÇSEL ZEKA

Bu zeka alanı kişinin kendini tanıması, kendisi hakkındaki düşünce, bilgi ve becerileri ile çevresine uyum gösterme yeteneğidir. Bu zeka türü gelişmiş olan kişilerden; kendini objektif olarak değerlendirmesi, güçlü ve zayıf yönlerinin farkında olması, olaylara mantıklı yaklaşması, amaçlarıyla düşüncelerinin tutarlı olması beklenir. İçsel zekaya sahip öğrencilerin bazı özellikleri şunlardır;

·         Bağımsızlık duygusu gelişmiştir.

·         Güçlü ve zayıf yönlerinin farkındadır.

·         Bireysel çalışırken daha başarılıdır.

·         Amaç ve hedeflerine ilişkin iyi bir anlayışa sahiptir.

·         Düşünce ve davranışları arasında tutarlılık vardır.

·         Kendisine her zaman güvenir.

·         Yaşadıklarında her zaman ders alır.

 

DOĞA ZEKASI

Bu zeka alanı, doğayı ve doğada bulunan bitki, hayvan ve diğer varlıkları inceleme, gözlemleme ve bunlara ilgi duyma becerisidir. Bu zeka alanına sahip olan kişiler; çevreye karşı çok duyarlı, çevresindeki hayvan ve bitkilere çok meraklıdır. Doğacı zekaya sahip öğrencilerin bazı özellikleri şunlardır;

·         Doğa olaylarına çok meraklıdır.

·         Bitki yetiştirmeyi çok sever. Sınıftaki çiçeklerin bakımını üstlenir.

·         Doğa ve hayvanlarla ilgili konuları iliyle takip eder.

·         Mevsimleri ve iklim olaylarını yakından takip eder.

·         Doğa ve hayvanlar ilgili belgeselleri izler.

·         Çevreye karşı duyarlıdır.

·         Toprakla oynamayı sever.

 

Eğer siz de eğitim ve zeka konularıyla ilgileniyorsanız ve bu konuda derinleşmek, daha fazla öğrenmek istiyorsanız etkileyici ve esprili stiliyle Sir Ken Robinson’ın TEDX konuşmasını izleyebilirsiniz. 2006 yılında yaptığı efsane konuşmasının devamını getiriyor, standardize okullardan, çocukların doğal yeteneklerinin gelişebileceği ortamlar yaratarak, kişiselleştirilmiş eğitime radikal bir geçiş savunuyor.

https://www.ted.com/talks/sir_ken_robinson_bring_on_the_revolution?language=tr

 

KAYNAKÇA

Saban ,A. (2001) Çoklu Zeka Teorisi ve Eğitimi. Ankara : Nobel Yayınları

GARDNER, Howard. Multiple Intelligences: The Theory in Practice, Basic Books, 1993.

Ziya SELÇUK ‘‘Çoklu Zeka Uygulamaları’’ Nobel yayınları